A. Kosko (Poznań). Buławy kanelurowane - jako identyfikator sieci Pontyjsko-Bałtyckich «szlaków» wymiany w II tys. ВС
|
Bulawy kanelurowane pojawiaja sie w studiach z zakresu prahistorii Niemiec i Polski w poczatkach XX wieku. Z 1912 roku pochodzi pierwsza publikacja zespolu z udzialem tejze formy - grobu datowanego na lata okolo 1400 ВС z Maslowa (Massel) na Slasku (ryc. 1). Aktualny katalog tychze zabytkow z obszaru Europy liczy 84 pozycje, zarejestrowane na terytorium miedzy Elba i Wolga (ryc.2).
Najstarsze egzemplarze bulaw kanelurowanych rejestrujemy w zlewni polnocnego Nadczamomorza - okolo 2350 ВС, na pograniczu rozwojowym kultur jamowej i katakumbowej. Teren ow uznac nalezy za centrum ich topogenezy, skad wzdluz sieci "szlakow" wymiany-handlu forma ta przenika w rejon zlewni Baltyku (glownie) oraz Morza Kaspijskiego. W referacie podjeto probe oceny dystrybucji bulaw kanelurowanych z perspektywy "starobabilonskiego" modelu organizacji dalekosieznych szlakow. Zakladam, iz wsrod skladowych "impulsu bliskowschodniego", docierajacego na obszar kultury katakumbowej znalazla sie takze koncepcja wspolnot rodowych wyspecjalizowanych w dalekosieznej wymianie-handlu. Rozwoj ich lokalnej polnocnopontyjskiej wersji (poprzez kooptację miejscowej ludności) mógł być stymulowany przez wartośći wymienne miejscowych zasobów surowcowych - głównie soli z rejonu jezior Siewaszu czy tez miedzi z kilku rejonów Płyty Nadczarnomorskiej. Buławy kanelurowane byłyby w tym ujęciu oznakami pozycji - władzy w ramach sygnałizownych wspólnot rodowych, a ich pozapontyjskie szlaki dystrybucji można traktować jako cykl kooptatj1 określonych segmentów lokalnych społeczności. Dotyczy to m. in. wspólnot metalurgów-ceramików-naczelników z kręgu oddziaływań kultury unietyckiej, ktotf w momencie jego dezintegracji poszukiwać musiały nowego systemu uzasadnień swojej pozycji - przetrwania zagrożeń utraty podmiotowości. 
W najbardziej interesującej nas tutaj skali przestrzennej - portyjsko-bałtyckiego międzymorza - wyróżnić można pięć potencjalnych wariantów „szlaku" (ryc. 2): Boh (Jużnyj Boh) - Bug - Wieprz - Wisła (Wisła - Niemen); Boh (Jużnyj Boh) - Bug - Wisła (Wisła - Niemen); Dniepr (Ingul - Dniepr) - Prypeć - Bug - Wisła (Wisła - Niemen); Dniepr (lnguł - Dniepr) - Berezyna - Niemen; Dniepr (lnguł - Dniepr) - Berezyna - Wisła - Niemen. "Warianty" wiązane z Bohem uznać należy za starsze rozwojowo od "wariantów" wiązanych z Dnieprem. Uzasadnia to zarówno stan agraryzacji zasiedlających te szlaki społeczności, jak i wysoki udział w strefie tajgi buław typologicznie "późnych", uznanych za derywaty formy wyjściowej - typ BI (tj. B2, B3, B4; por. ryс. 1) Prezentowane studia motywują potrzebę reanalizy klasycznego ujęcia „szlaków" prologu epoki brązu autorstwa M. Gimbutas (1965). |
загрузка...